سریه بئر معونه (دانشنامه‌جهان‌اسلام)بِئرمَعُونَه، نام حادثه‌ای که در سال چهارم هجری در ناحیه و کنار چاهی به همین نام اتفاق افتاد و به شهادت فرستادگان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم انجامید. از این حادثه برخی با عنوان سرّیه [۱]
تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۷۲.
و بعضی با عنوان غزوه [۳]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۴۶.
یاد کرده‌اند.
۱ - موقعیت جغرافیایی بئرمعونهناحیه بئرمعونه در حد فاصل سکونتگاه دو قبیله بنی عامر و بنی سُلیم قرار داشته و به بنی سلیم نزدیک‌تر بوده است برخی روایات دیگر درباره موقعیت بئرمعونه بیان کرده‌اند. [۶]
معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۴، ص۱۲۴۶.
قبایل بنی سلیم و بنی عامر از قبایل ساکن نجد بودند [۸]
معجم قبائل العرب، ج۲، ص۵۴۳.
[۹]
معجم قبائل العرب، ج۲، ص۷۰۸.
.
۲ - ماجرای بئرمعونهدر صفر سال چهارم هجری، ۳۶ ماه پس از هجرت و چهارماه پس از اُحد، ابو براء عامربن مالک معروف به «مُلاعبُ الاَسِنَّة »، بزرگ طایفه بنی عامر بن صعصعة، در مدینه به حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم رسید و هدایایی تقدیم کرد. اما آن حضرت هدایا را به دلیل شرک او نپذیرفت و اسلام را بر وی عرضه داشت. ابو براء به اسلام اظهار تمایل کرد و به منظور پذیرش اسلام از سوی قبیله‌اش از پیامبر خواست چند تن از یاران خود را به نجد بفرستد. حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به مردم نجد بدگمان بود و احتمال قتل فرستادگان خود را می‌داد لیکن ابو براء قول داد آنان را در پناه گیرد [۱۰]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۴۶ـ۳۴۷.
[۱۲]
تاریخ الیعقوبی ، ج۲، ص۷۲.
.
۲.۱ - فرستادن هفتاد قاری قرآن به نجدپیامبر هفتاد تن از جوانان انصار را که از قاریان قرآن بودند [۱۳]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۴۷.
یا چهل نفر به قولی سی نفر [۱۷]
تاریخ الیعقوبی ، ج۲، ص۷۲.
[۱۸]
معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۴، ص۱۲۴۵.
و در رأس‌شان مُنذربن عَمرو ساعدی مشهور به «اَعْنَقَ (اَلمُعْنِقُ) لِموت » (شتابنده به سوی مرگ ) را به نجد فرستاد [۲۰]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۴۷.
احمدبن [۲۲]
کتاب دلائل النبوة، ص۴۴۵.
.
۲.۲ - شهادت نمایندگان پیامبرصلیاللهعلیهوآلهفرستادگان پیامبر در کنار بئرمعونه منزل کردند و سپس حَرام بن ملحان با نامه پیامبر نزد عامر بن طفیل، از بنی صعصعه، رفت. عامر بن طفیل نامه را نخوانده فرمان قتل حرام بن ملحان را داد [۲۳]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۴۷.
و از بنی عامر برای جنگ با یاران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم کمک خواست؛ لیکن ابو براء مانع شد [۲۶]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۴۷.
. سپس عامر بن طفیل با یاری برخی از بنی سلیم از جمله عُصَیه، رغل و ذَکوان [۲۸]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۴۷ـ ۳۴۸.
و القاره به منزلگاه مسلمانان رفتند و جنگ با کشته شدن تمامی یاران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم پایان یافت. مشرکان تصمیم داشتند منذربن عمرو را امان دهند لیکن او نیز جنگید تا کشته شد [۳۱]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۴۸.
. تنها کعب بن زید از بنی النجّار که زخمی شده بود در میان کشتگان پنهان گردید و زنده ماند [۳۲]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۵۳.
.
حارث بن صمّه و عمرو بن امیة بن حارث ضَمری پس از کشتار به محل حادثه رسیدند. حارث بن صمّه پس از کارزار با آنان کشته شد؛ اما چون عمروبن امیه نیز مانند عامر بن طفیل از قبیله مُضر بود، عامر او را آزاد کرد . ۳ - مسلمانان شرکت کننده در بئرمعونهاز مسلمانانی که در این واقعه شرکت داشتند نام شماری اندک ضبط شده است [۳۶]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۵۲ـ۳۵۳.
[۳۷]
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النّبلاء، ج۱، ص۲۴۱ـ ۲۴۲.
و تعداد دقیق آنها مشخص نیست. روایات مختلف سبب شد که حادثه بئرمعونه با برخی مطالب غریب آمیخته شود به طوری که از عامر بن طفیل، مسبّب اصلی این کشتار نقل شده است که عامربن فُهَیره، از شهدای این واقعه، در مقابل قاتل خود به آسمان رفت .
۴ - نفرین پیامبرصلیاللهعلیهوآلهچون خبر بئرمعونه به پیامبر رسید آن را نتیجه درخواست ابو براء دانست و پانزده یا چهل روز در نماز صبح عاملان کشتار را نفرین کرد [۴۰]
کتاب المغازی للواقدی، ج۱، ص۳۴۹ـ۳۵۰.
. حسان بن ثابت نیز در شعری حادثه بئرمعونه را از مکر عامر بن طفیل دانسته است [۴۲]
الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۱۱۸.
.
۵ - فهرست منابع• ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. • ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. • ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۴، چاپ احمد ابوملحم... ( و دیگران )، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵. • ابن هشام، السّیرة النّبویة ، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت. • احمد بن عبدالله ابو نعیم، کتاب دلائل النبوة، حیدرآباد دکن ۱۳۹۷/۱۹۷۷. • عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقا، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. • محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النّبلاء، ج۱، چاپ شعیب أرنؤوط، و حسین اسد، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. • محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری : تاریخ الامم والملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ( ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷ ). • عمررضا کحاله، معجم قبائل العرب، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲. • محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی للواقدی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶. • یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. • الاحمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی ، بیروت، چاپ افست قم. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بئر معونه»، شماره ۲۴۵۱. |